Himnur sjálfsins: Um Holy Motors eftir Leos Carax
Himnur sjálfsins:
Um Holy Motors
eftir Leos Carax
Leos Carax er anagram af nafninu Alex Oscar (Alexandre Oscar Dupont). Þetta
sagði veraldarvefurinn mér og þótti mér það merkilegt því aðalsöguhetja
kvikmyndarinnar Holy Motors heitir
einmitt Oscar, sem reynist marglaga maður. Það sem maður telur kjarna hans
reynist ávallt himna utan um annan mögulegan kjarna. Vissulega gæti Oscar þessi
einnig vísað til kvikmyndaverðlauna Ameríkunnar, maskínunnar sem glatt hefur
margan karlinn og konuna en höfundarvísunin er enn skemmtilegri. Oscar í Holy Motors tekur við handritum í hvítri
limmósínu á ferð og stígur inn í nýtt og
nýtt hlutverk. Það er hans líf (og kannski hans dauði). Mæri veruleika og
skáldskapar eru misþykk, þunn, það er ekki ný umræða. Þau geta verið sem gagnsæ
himna eða jafnvel steyptur múr hins ómögulega. Þessum mörkum er afneitað að
einhverju leyti í veröld Oscars, en þó ekki algjörlega. Sama má segja um
frásagnarformið, því er hafnað á sama tíma og frásagnarlist er hafin upp til
skýja.
Holy Motors vakti mikla athygli á Cannes í fyrra en ég fór í Bíó Paradís í byrjun febrúar að sjá hana. En hvað er svona stórmerkilegt við þessa kvikmynd?
Frásögnin, efniviðurinn, handritið, leikurinn, sýnin á frásagnalistir nútímans,
jafnvel framtíðar. Í viðtali í Guardian segir franski leikstjórinn Carax að það
sé erfitt að segja til um það fyrir hvern hann framleiði kvikmyndir, ef
einhvern. Fyrir hvern er listin? Hann bætir því við að kannski megi segja að
hann skapi kvikmyndir fyrir dáið fólk, fyrir dauðann sjálfan en sýni þær
lifandi fólki. Tungumál kvikmyndarinnar býr á enda veraldar. Hin hlið lífsins.
Í því tungumáli erum við ávallt brátt á enda. Sköpunarverkið verður ríkara en
sjálft lífið. Sú sköpun sem býr okkur og veröldina til úr efnivið sínum. Sjálft
verkið, Holy Motors, vísar eilíflega
í sjálft sig, bendir á rammann utan um kvikmyndina, rammann utan um okkur sjálf
frá upphafi til enda. Í upphafi myndarinnar gengur karlmaður, ef til vill
höfundurinn, á náttfötum í undarlegu rými og með áföstum járnfingri opnar hann
veggfóðraðan vegg og gengur inn í kvikmyndasal þar sem áhorfendur sofa og
svartur hundur röltir slefandi um á milli áhorfendabekkja. Oscar,
aðalsöguhetjan, ferðast um í ólíkum kvikmyndastílum og tilvist hans býr yfir glæpasögu,
sýndarveru, tónlistarmynd, söngleik og fjölskyldudrama svo dæmi séu tekin. Hann
er ríkur, fátækur, ungur, gamall, undir yfirborðinu, yfir því, ýmist að deyja
eða að lifa af. Kvikmyndin er marglaga eins og Oscar sjálfur og stærri en
umræðan gæti gefið til kynna. Maður vill varla snerta á Holy Motors heldur leyfa henni að vera því hún er bæði fegurðin og
illskan í mér og þér. Hún er hin djöfullega þrenning sem samanstendur af
markaði, listaverkum og miðlun. Allt ofið saman í lýrískan texta fyrir sjálfið.
Markaðurinn er á sama tíma áhorfendur, leikendur, fjölmiðlar sem renna saman í eitt.
Síðan er það tæknin, vélarnar, tölvurnar sem hvíta farartækið í Holy Motors er tákn fyrir. Síðast en
ekki síst heilagur kjarninn ef hann finnst sem er listin, frásögnin,
framleiðslan, verkið, útkoman sem er aldrei endanleg. Og allt er þetta sú
samsuða veruleikans sem við búum í og vísar í okkur sjálf sem neytendur okkar eigin sjálfs. Við, elskandi mannæturnar, étum okkur sjálf upp af þrá
eftir heilagri fegurð. Þessi lýríska leið er kannski eina leiðin til að lifa.
Kvikmyndin gerist á einum degi, frá morgni til miðnættis. Einn dagur, brot
úr mörgum heimum. Í lokaatriði myndarinnar er komið miðnætti og bílstjórinn
Celine ekur hvítu leigubifreiðinni inn í bílageymslu áður en hún heldur heim
með andlitslausa grímu. Limmósínurnar, hvítar sem svartar eru eftir og ræða þar
saman. Sjálfri fannst mér samtali bifreiðanna ofaukið, þótt það undirstriki
ramma verksins og að það taki ávallt eitthvað nýtt við af hinu gamla. „Líklega
var ég að reyna að útskýra og sýna reynsluna af því að lifa á tímum internets,“
segir Carax. „Hin ólíku hlutverk tilvistarinnar. Þreytan yfir því að vera við
sjálf. Við verðum öll þreytt af og til af því að vera við sjálf. Lausnin er að
enduruppgötva, endurskapa okkur sjálf. En hvernig gerum við það og hver er fórnin?“
Oscar, sem Denis Lavant leikur af miklu listfengi, er lúinn
og hann er spurður hvað það sé sem fái hann til að halda áfram þrátt fyrir
þreytuna. Hann segir það vera það sama og fékk hann til að byrja í upphafi:
„The beauty of the act.“ Holy Motors
er ekki einungis óður til kvikmyndalistarinnar heldur einnig melankólískur óður
til lífs og fegurðar. Enn erum við í árdaga tímatals á vef veraldarinnar. Það
er ljóst að frásögnin heldur áfram þó að tjaldið falli.
Reykjavík, 7. febrúar 2013
Soffía Bjarnadóttir
Ummæli